Wystawa w Moderna Museet przedstawia dialog między Duchampem i innymi artystami z kręgu Dada i Surrealizmu. Duchamp jako jeden z najbardziej radykalnych artystów początku XX wieku, wraz z Giorgio de Chirico i Maxem Ernstem byli twórcami, których dzieła stały się źródłem inspiracji dla wielu artystów.
Pojęcie Surrealizmu określało podejście, a nie styl. Był to przede wszystkim nowy sposób widzenia. Zainspirowani psychoanalizą Zygmunta Freuda, surrealiści odwrócili się od racjonalnej rzeczywistości i zwrócili się w kierunku irracjonalnych, ukrytych stron ludzkiego umysłu. André Breton napisał pierwszy Manifest surrealizmu w Paryżu w 1924 roku. Ich idea zakładała połączenie snu i rzeczywistości w bezwzględną rzeczywistość – super – rzeczywistość (nadrealizm). Chcieli zmienić życie, społeczeństwo i wyzwolić indywidualność.
Surrealiści używali zróżnicowanego języka malarskiego. Giorgio de Chirico był głównym pionierem surrealistycznego malarstwa. W jego “metafizycznych obrazach”, namalowanych przed I wojną światową, przedstawiony jest fikcyjny, niesamowity świat bliski fotorealizmowi. Salvador Dalí, René Magritte i Yves Tanguy ukazywali senne marzenia w stylu hiperrealistycznym. Joan Miró stworzył symboliczny język za pomocą abstrakcyjnych znaków. Max Ernst eksperymentował zaś z różnymi technikami malarskimi jak frottage i kolaż.
W rzeźbie, Hans Arp opracował styl biomorficzny, Meret Oppenheim i Wilhelm Freddie tworzyli surrealistyczne obiekty, które mogą być postrzegane jako trójwymiarowe kolaże z przedmiotów codziennego użytku, przywołujące mroczne i seksualne fantazje. Hans Bellmer w fotografiach przedstawiających lalki obnażał tabu erotycznych pragnień i motywów sadystycznych.
Marcel Duchamp
Marcel Duchamp porzucił malarstwo w tradycyjnym znaczeniu w 1913 roku, gdy miał zaledwie 26 lat. Rok wcześniej namalował „Akt schodzący po schodach”. Praca ta została wystawiona na Armory Show w Nowym Jorku w 1913 roku, gdzie wzbudziła duże zainteresowanie. Artysta wymyślił pojęcie ready-made, czyli przedmiotu z codziennego użytku, pokazywanego jako dzieło sztuki.
Po wybuchu I wojny światowej Duchamp przeniósł się z Paryża do Nowego Jorku, gdzie kontynuował tworzenie ready- mades. Jego „Fontanna” – pisuar podpisany pseudonimem „R. Mutt”, pokazana na wystawie Towarzystwa Artystów Niezależnych w 1917 roku, zaszokowała świat sztuki.
Niewiele z jego wczesnych “oryginalnych” dzieł zostało zachowanych. Duchamp postawił pytanie, czy artysta może kreować dzieła, których sam nie wykonał. Jego idea opierała się na krytycznej postawie wobec estetyki, autorstwa, oryginalności, roli artysty i określała sztukę jako intelektualną aktywność.
Prace Duchampa nie były wystawiane w Europie do 1930 roku, ale André Breton wprowadził jego twórczość do środowiska surrealistów już w 1922 roku. Breton, który był liderem grupy surrealistów, opisał prace Duchampa w 1934 r., podkreślając wyjątkową rangę artysty w kontekście przyszłości sztuki. W 1923 roku, po skończeniu swojego wielkiego dzieła „Panna młoda rozebrana przez swoich zalotników (Wielka szyba)”, Duchamp wycofał się z życia artystycznego i poświęcił się sztuce gry w szachy. Zaprojektował jednak jeszcze portal Galerii Gradiva André Bretona w Paryżu, legendarną Międzynarodową Wystawę Surrealistów w Galerie des Beaux-Arts w Paryżu w 1938 roku. Jego ostatnia praca – instalacja „Etant donnés”(1946–66 r.) odnosząca się do erotycznych fantazji, zainspirowana była twórczością surrealistów, dla których ta tematyka była jedną z kluczowych kwestii.
Alicja Wilczak
Moderna Musset, Sztokholm
Wystawa jest czynna do 5 stycznia 2014
www.modernamuseet.se
Fot. www.modernamuseet.se
1. Marcel Duchamp, Rotoreliefer, 1935© Succession Marcel Duchamp/BUS 2012
2. Giorgio de Chirico, Le Cerveau de l’enfant, 1914 © Giorgio de Chirico/BUS 2013
3. Meret Oppenheim, Ma gouvernante/My Nurse/Mein Kindermädchen, 1936 © Meret Oppenheim/BUS 2013
Artykuł przygotowany we współpracy z Galerią Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej www.napiorkowska.pl
